Uzun zamandır çelişkilerle dolu olan ve henüz geniş bir anlamda bu güne dair hakkında neler bildiğimize bakmadan ve daima şiddetle karışık bir kutlama olarak işittiğimiz ama aslında barış dolu bir kutlama yerine politik mesajlarla dolu olan bu bahar ve yeni yıl kutlamasına beraber bir göz atalım..
Ben seneler önce Nevruz ve Nevruz kutlamalarına rast geldiğimde ve bunun İranlılar tarafından onların kendilerinin 3000 seneden fazla, geleneklerine göre olan yeni yıl kutlamaları olarak tanımıştım. Geçenlerde bir gurup öğrencilerin Nevruz kutlamalarını halay çekerek kutlamak istediklerini gösteren bir video izledim ve bu gösterinin halay çekmekten ziyade siyasi görüşlerinin cirit attığı tiyatro gösterisine döndüğünü herkesin açıkça görebildiğine eminim.
Nevruz hakında:
Bu sene 2016 dan itibaren Nevruz tarihi, İran imparatorluğu takvimine göre 2575, Zerdüşt takvimine göre 3754 ve İslam güneş takvimine göre de 1395 senesi olmaktadır. Bu kutlamalar on sekiz gün sürerken senenin en son çarşambası, ateşler yakılır ve bu ateşlerden atlayarak kutlanılmaya başlanılır..Ateşten atlamanın da manen temizlenme anlamını taşıdığına inanılmakta .
Nevruz kutlamalarının nedeni, en ilk nedeni, baharın gelişini ve güneşin geri dönüşünü kutlamak amacıyla yapılmasıdır. Nev (eski farsçada nava) “yeni” anlamı taşımaktadır. Latin de novus, almanca da neu ve ingilizce de de new olduğu gibi, fars dili de “indi avrupa” dillerine mensup olduğundan dolayı, aynı anlamını taşımaktadır. Ruz ise farsça da gün demektir ve Nev Ruz kelimesi de buradan kaynaklanmaktadır ve yeni gün anlamını taşımaktadır.
Bu kutlamalar ta arapların İranı, 650 nci yüzyılda ele geçirmelerinden önce kutlanılıyordu ve bugüne dek bu kültürü muhafaza edip, aynı veya fazla değişmeyen bir şekilde kutlanılmasına günümüzde bile hala devam ediliyor.
Nevruz festival kutlamalarında İran güneş takvimine göre 21 mart bilhassa, Ferverdin, ayının birinci günü olarak tanımlanıyor.
Bu günde özel olarak balık ve sebzeli pilav yenilmektedir. Bunun yanı sıra değişik çerez ve bahar meyveleri de ikram edilmektedir. Ailelerin bir araya gelip görüşmeleri ve birbirlerini ziyaret etmeleri ve beraber eğlenmelerine de ayrıca büyük değer verilmektedir..
Nevruz kutlamalarında genelde herkes ev temizliğine önem verir ve ev temizliği ile beraber yeni yıla arınmış olarak girilmeye inanılır. Bununla beraber Doğanın yeniden doğmasını dile getirirken ayrıca yeni yıla, yeni elbiseler alınır ve Nevruz çiçekleri olarak baharı temsil eden sümbül ve laleler ile evler süslenilir.
Diğer bir ayrıntı ise Sofra Heftsin oluyor, yani yedi çeşitten oluşan ve isimleri S ile başlayan yedi değişik nesnelerin bir sofrada toplanarak dekore edilmesidir. Bunlardan biri de buğday veya değişik hububatlardan elde edilen yeşeren yeşillik olmaktadır. Kutlamalardan onüç gün sonra bu yeşeren yeşilliğin atılmasıyla kötü şansları kovma, diğer bir inanıştır.
Yeni yıl kutlaması olan Nevruzun kökleri binlerce yıl öncesine dayanmaktadır ve ilk ariyaların İrandaki yüksek ovalarda yerleşmesine ve o zamanın meşhur İran efsanelere bağlıdır. Ateşin ilahı Asha Vahistayı (Ordibeheşt) kutlamak için bu kutlamalar yapılırken, Zerdüştlerin Peygamberi Zarahustra tarafından yeni bir reform ile bu kutlamalar politik ilintiler ele geçirdi ve Zerdüştizm Farsların Ülkesinde devlet dini olarak kabul edildi.
Antik çağda ki Fars Ülkesinde Nevruz kutlamaları, Zerdüştlerin Ahura Mazdaya tapmalarıyla tanınır ve bu sebeple de hayatın yeniden doğması ve doğanın yaratılmasına saygı duyulmaktadır. Nevruzun diğer dindar bağı ise Zerdüştlerin Peygamberi Zarahustranın doğum gününün 6 nisan olması, bu güne uygun olmasından dolayıdır ki kutlamalar da aynı zamana denk gelmektedir..
Nevruz kutlamaları en başta İran olmak üzere, Afganistan, Azerbaycan, Albania, Gürcistan,Kazakistan, Kırgızistan, Tajikistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Mongolia da ve Irakta kutlanılmaktadır. Sovyetlerin yıkılmasından önce İran tek ülke olarak Nevruz kutlamalarını resmi olarak tanımaktaydı. Kafkas ülkeleri ve Merkez Asya da bağımsızlıklarına kavuşunca, bu Ülkeler de Nevruz kutlamalarını resmi olarak tanıdıklarını bildirdiler.
Bunun yanı sıra Birleşmiş milletler 2010 senesinde Nevruz kutlamalarını resmen kabul ettiklerini ve bunun İran asıllı bahar festivali olarak ve 3000 seneden beri kutlanılan çok eski bir gelenek olduğunu kabul ettiklerini açıkladılar.
Nevruzun tarihi ve geçmişi hakkında daha çok yazılabilir elbette ama hangi amaçlarla ve kökeninin nelere dayanmış olduğunu bilmek bize yeterince bilgi vermiş oluyor zaten..
Türkiyede Nevruz kutlamalarına izin verilmiyordu deniliyor, bunun ne kadar doğru olduğunu bilemiyorum ama Nevruz kutlamaları siyasi amaçlarla ve şiddetle karışık olarak kutlanılırsa elbette ki bu hoş olmayabilir.
Ayrıca tarihi, kültürel ve geleneksel değeri büyük olan bir kutlama töreninin yanlış ve öz siyasi çıkarlar için kullanılmasının doğru olmadığını hangimiz bilmeyebiliriz.
Elbette ki bu kutlamaların inanç ve kültür değerine saygı duymak gerekir ama bilinçsizce asimile edinerek sair amaçlarla hareket etmenin ne kadar yararlı olduğunu tahmin edemiyorum.
Sağlıcakla kalın